NHỮNG ĐIỀU CẦN BIẾT VỀ THỰC PHẨM CHỨC NĂNG

Thực phẩm chức năng là gì?

Thực phẩm chức năng là thực phẩm dùng để hỗ trợ chức năng các bộ phận trong cơ thể con người, có tác dụng dinh dưỡng, tạo cho cơ thể tình trạng thoải mái, tăng sức đề kháng và giảm bớt nguy cơ gây bệnh.

Đó là loại thực phẩm không chỉ cung cấp dinh dưỡng cơ bản mà còn có chức năng phòng chống bệnh tật và tăng cường sức khỏe nhờ các chất chống oxy hóa, chất xơ và một số thành phần khác. Loại thực phẩm chức năng được kể đến đầu tiên là những thực phẩm mà khi ở dạng tự nhiên đã có những hoạt chất có lợi với lượng lớn. Tiếp đó là nhóm thực phẩm có ít hoạt chất hơn, phải bổ sung hoặc tinh chế cô đặc lại ở dạng dễ sử dụng, hay gây biến đổi gene để tăng hàm lượng một số chất có lợi.

Thực phẩm chức năng khác với thực phẩm truyền thống (cơ bản) như thế nào?

* Được sản xuất, chế biến theo công thức: bổ sung một số thành phần có lợi hoặc loại bớt một số thành phần bất lợi (để kiêng). Việc bổ sung hay loại bớt phải được chứng minh và cân nhắc một cách khoa học và được cơ quan nhà nước có thẩm quyền cho phép (thường là phải theo tiêu chuẩn).

* Có tác dụng với sức khỏe nhiều hơn (tác dụng với một hay một số chức năng sinh lý của cơ thể) hơn là các chất dinh dưỡng thông thường. Nghĩa là, thực phẩm chức năng ít tạo ra năng lượng (calorie) cho cơ thể như các loại thực phẩm truyền thống như các loại thực phẩm gạo, thịt, cá…

* Liều sử dụng thường nhỏ, thậm chí tính bằng miligram, gram như là thuốc.

* Đối tượng sử dụng có chỉ định rõ rệt như người già, trẻ em, phụ nữ tuổi mãn kinh, người có hội chứng thiếu vi chất, rối loạn chức năng sinh lý nào đó…

Điểm khác nhau giữa thực phẩm chức năng và thuốc?

Thực phẩm chức năng được nhà sản xuất ghi trên nhãn là thực phẩm, thuốc được công bố là sản phẩm thuốc có tác dụng chữa bệnh.

Vai trò của thực phẩm chức năng 

Theo bản chất cấu tạo và tác dụng của thực phẩm chức năng mà người ta chia ra thành các nhóm như:

* Nhóm thứ nhất: có tác dụng chống oxy hóa như vitamin C, E, Beta-caroten, kẽm vi lượng, các sản phẩm từ hạt nho… Nhóm này có tác dụng giúp cho cơ thể phá hủy các gốc tự do, các tác nhân oxy hóa, nâng cao sức khỏe, phòng chống bệnh tật. 

Trên 100 chứng bệnh có nguyên nhân sâu xa từ sự mất cân bằng giữa các yếu tố tấn công và bảo vệ của hệ thống oxy hóa trong cơ thể. Tác động mạnh mẽ của các gốc tự do nguồn gốc oxy là các bệnh viêm nhiễm, phỏng, vết thương lâu lành, bệnh tim mạch… Đây là nhóm chiếm số lượng lớn được sử dụng khá rộng rãi trong cộng đồng.

* Nhóm thứ hai: có tác dụng như thay thế bổ sung các nội tiết cả ở nam lẫn nữ. Chúng có tác dụng là tăng sinh lực ở đàn ông. Ở nữ giới, các sản phẩm này có tác dụng hạn chế tối đa các triệu chứng bất lợi về thần kinh, xương khớp… nhất là tăng cường hóc-môn nữ ở những phụ nữ có tuổi, giúp họ sống vui hơn, khỏe hơn, kéo dài tuổi thanh xuân.

* Nhóm thứ ba: mang tính thích nghi sinh học như các loại sâm, đông trùng hạ thảo, sữa ong chúa… có tác dụng tăng cường sức khỏe, tăng sức đề kháng…

* Nhóm thứ tư: có tác dụng tăng cường miễn dịch, phòng chống ung thư… Như các sản phẩm có nguồn gốc từ cúc nhím của Mỹ, sụn và dầu gan cá mập, nấm linh chi, xạ đen, xạ linh…

* Nhóm thứ năm: có tác động lên hệ thần kinh, chống stress như cây kawa, nữ lang…

* Nhóm thứ sáu: các vitamin, axit amin, các nguyên tố vi lượng…

Xu thế và vị thế của thực phẩm chức năng

Mục tiêu cuối cùng của y học là phòng bệnh, chữa bệnh và phục hồi chức năng, nâng cao sức khỏe, sống khỏe sống hạnh phúc và sống lâu. Muốn giải quyết được 5 mục tiêu nói trên chúng ta phải ứng dụng một cách hài hòa, hiệu quả của một loạt các biện pháp, từ cổ truyền đến hiện đại… Các tác dụng của thực phẩm chức năng đều có thể đáp ứng được 5 mục tiêu nói trên.

Vì thế, vai trò và vị thế của thực phẩm chức năng sẽ ngày càng được nâng cao trong đời sống xã hội. Thế nhưng phương pháp dù hiện đại đến đâu cũng vẫn có hạn chế riêng của nó. Khi đã để bệnh phát sinh rồi mới chữa thì vô cùng tốn kém, có khi đã là quá muộn. Nếu chủ động phòng bệnh bài bản, khoa học, kiên trì thì sẽ đạt được hiệu quả tốt.

Có phải dùng càng nhiều thực phẩm chức năng thì càng tốt?

Thực ra, một chế độ ăn cân đối sẽ có lợi hơn một chế độ ăn có nhiều thực phẩm chức năng nhưng không cân đối. Chính việc quan trọng hóa vai trò phòng chống bệnh của loại thực phẩm này đã gây bối rối và nhầm lẫn cho người tiêu dùng.

Như vậy, chúng ta nên chọn mua những thương hiệu sản phẩm có uy tín và đọc kỹ các thông tin xác nhận về lợi ích cho sức khỏe. Tốt hơn hết là tự xây dựng cho mình một chế độ ăn cân đối và tạo một nếp sống năng động, lành mạnh. 

Phân biệt thực phẩm chức năng

Thực phẩm chức năng được sản xuất có nhiều dạng nhìn bên ngoài không khác gì dược phẩm, rất dễ gây nhầm lẫn, sau đây là các dấu hiệu để ta phân biệt giữa thực phẩm chức năng và thuốc:

Cách 1: dựa trên cách ghi dòng chữ.

Dòng chữ phân loại thực phẩm chức năng thuộc nhóm nào, trên nhãn có một trong các dòng chữ sau:

- Thực phẩm bổ sung.

- Thực phẩm bảo vệ sức khỏe.

- Thực phẩm chức năng.

- Thực phẩm ăn kiêng.

- Thực phẩm dinh dưỡng y học.

- Hoặc nếu nếu sản phẩm chứa hoạt chất sinh học, trên nhãn hoặc nhãn phụ bắt buộc phải ghi dòng chữ “Thực phẩm này không phải là thuốc, không có tác dụng thay thế thuốc chữa bệnh".

Ngoài ra trên nhãn thực phẩm chức năng không được ghi chỉ định điều trị bất kỳ một bệnh cụ thể nào hoặc sản phẩm có tác dụng thay thế thuốc chữa bệnh.

Cách 2: dựa vào cách ghi số đăng ký trên hộp.

Số đăng ký của thực phẩm chức năng bắt buộc phải ghi theo một trong 2 định dạng sau: 

- Số đăng ký do Bộ Y tế (Cục Vệ sinh an toàn thực phẩm) cấp: xxx/yyyy/YT-CNTC. Trong đó: xxx là số thứ tự được cấp, yyyy là năm cấp.

Ví dụ: 123/2010/YT-CNTC.

- Số đăng ký do Sở Y tế cấp: xxx/yyyy/YT-XX. Trong đó: xxx là số thứ tự được cấp, yyyy là năm cấp, XX là tên viết tắt của tỉnh thành cấp số đăng ký.

Ví dụ: 123/2010/YT-TG. Đây là số đăng ký được Sở Y tế Tiền Giang cấp.

Đối với thuốc trị bệnh các số đăng ký này thường bắt đầu bằng các chữ VN, VNA, VNB... và kèm theo là một nhóm số chỉ năm đăng ký ví dụ VNB-2634-04.

Cách 01 đôi lúc khó nhận biết vì các dấu hiệu trên có khi bị nhà sản xuất in rất nhỏ, tốt nhất ta nên dùng cách 2 là chính xác và rõ ràng nhất.

BS. Bửu Ba